Afetlerde Sosyal Hizmet

1999 YILI MARMARA VE BOLU-DÜZCE DEPREMLERİ SONRASINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN

SOSYAL HİZMET UYGULAMALARI

TARIK TUNCAY

Ankara, 2004

ÖZET
Sosyal hizmet uzmanlarının Marmara (17.08.1999) ve Bolu-Düzce (12.11.1999) depremlerinin etkilediği bölgelerdeki sosyal hizmet uygulamalarının incelendiği, “Afetlerde Sosyal Hizmet” konulu bu araştırmanın iki temel amacı bulunmaktadır:

Bunlardan birincisi; Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) bünyesinde çalışan sosyal hizmet uzmanlarının, deprem afetinin etkilediği bölgelerde gerçekleştirdikleri mesleki uygulama-ların, çeşitli nüfus gruplarına sundukları kurumsal hizmetlerin ve bu süreçte karşılaşılan güçlüklerin belirlenmesidir.

Araştırmanın ikinci amacı; deprem-ler sonrasında, mesleki müdahalelerde bulunan sosyal hizmet uzmanlarının bu süreçte yaşadıkları duygusal güçlüklerin belirlenmesidir.

Araştırma, genel tarama modelinde tasarlanmıştır. Araştırmanın çalışma evrenini, Ankara, İzmir, Kocaeli ve Bolu illerinde SHÇEK’e bağlı kuruluş¬larda çalışan deprem çalışmalarına katılmış 124 sosyal hizmet uzmanı oluşturmuştur. Araştırmanın verileri, 2002 yılı Eylül–Kasım ayları arasında, araştırmacı tarafından geliştirilen soru kağıdı ile toplanmıştır. Verilerin çö¬zümlenmesinde sıklık dağılımları (sayı, yüzde, aritmetik ortalama) ve Pear-son’ın khi kare istatistiksel analiz tekniği kullanılmıştır.

Araştırma sonunda elde edilen önemli sonuçlar şu şekilde özetlenebilir: Görüşülen sosyal hizmet uzmanlarının yaş ortalaması 36,44’tür. Cinsiyet dağılımları birbirine çok yakındır. Sosyal hizmet mesleğinde çalışma süresi ortalaması 9,19 yıldır. Önemli bir oranı lisans üstü eğitim derecelidir. Çeşitli nüfus gruplarıyla çalışılan 12 farklı kuruluştan deprem çalışmalarına katılmışlardır. Çok düşük bir oranı afetin etkileri ve afetlerde sosyal hizmet uygulamaları konusunda bilgilidir. Tamamı daha önce herhangi bir afet ça¬lışmasında yer almamıştır. Büyük çoğunluğu deprem çalışmalarına katılma konusunda istekli olmuştur. Dörtte biri depremzededir. Bir sosyal hizmet uzmanı ortalama 16 gün afet çalışması yürütmüştür. Afet çalışmaları süre¬since sıklıkla kullanılan mesleki roller ise, bağlantı kuruculuk, yetkin hale getiricilik, kolaylaştırıcılık, savunuculuk, arabuluculuk ve toplumu bilgilen-dirme olmuştur. Makro düzeyde planlama çalışmalarına katılımın oranı çok düşüktür. Dörtte üçü mesleki uygulamaları süresince ekip çalışmasında yer almıştır. Depremden zarar gören tüm nüfus grupları ile çalışılmıştır. Mesleki uygulama yürütülen nüfus gruplarından özürlüler ve yaşlılarla yürütülen çalışmalar sınırlı kalmıştır. Ayrıca bu nüfus gruplarına ağırlıklı olarak kurumsal hizmetler sunulmuştur. Tamamı afet çalışmaları süresince duygusal güçlükler yaşamıştır. Duygusal güçlük yaşayan kadınların oranı erkeklerden daha yüksektir. En sık yaşanan duygusal güçlükler ise üzüntü, afetten etki¬lenen insanlara yardımcı olamama hissi, endişe ve kızgınlıktır. Hemen he¬men tamamı yaşadıkları duygusal güçlüklerin mesleki çalışmalarını olumsuz etkilemediğini belirtmiştir. Tamamına yakını çalışmalarıyla ilgili bireysel de-neyimlerini ve duygularını meslektaşlarıyla paylaşmıştır. Ancak yarıdan faz-lası psikolojik bilgilendirme (debriefing) amaçlı grup toplantılarına katılma-mıştır. Afet çalışmaları sonrasında afet konulu bir eğitim programından ya-rarlananların oranı da çok düşüktür. Mesleki çalışmaları süresince yaşadık-ları aksaklıklar içinde ilk sırayı afetlerde sosyal hizmet konusunda bilgi ek¬sikliği almaktadır. Çoğunluğu ise, afet çalışmasında yer alan kamu kurum-ları ve sivil toplum örgütleri arasında işbirliği ve koordinasyon sağlama, sosyal yardımların dağıtımı, personel sayısı konularında önemli güçlükler yaşamıştır. Sosyal hizmet uzmanlarının büyük çoğunluğu çalışmalarından mesleki doyum sağlamıştır ve olası bir afette, afetin etkilediği bölgede kendini çalışmaya hazır hissetmektedir. Mesleki doyum sağlama ve afet konulu eğitim programlarından yararlanma, olası bir afette çalışma isteğine olumlu etki yapmaktadır.
Elde edilen bulgular doğrultusunda şu öneriler sıralanabilir: Afetten za¬rar gören nüfus gruplarının tümünün ortaya çıkan ihtiyaçlarına yönelik ay-rıntılı inceleme, tarama, durum saptama ve planlama çalışmaları afet ça¬lışmasının ilk aşamasında yapılmalıdır. Türkiye’de afetlerde sosyal hizmet uygulamalarının yasal sorumluluğunu taşıyan SHÇEK, konuyla ilgili diğer kamu kurumları ve sivil toplum örgütleri ile etkili işbirliği ve koordinasyon geliştirmeli, afet çalışma planı hazırlamalı, bünyesinde afetle ilgili bir birim oluşturmalıdır. Afet çalışmalarına katılan sosyal hizmet uzmanları afetlerde sosyal hizmet uygulamaları konusunda SHÇEK bünyesinde hizmet içi eği¬tim programlarından yararlandırılmalı ve lisans ve üstü eğitimleri sürecinde sosyal hizmet okullarında profesyonel afet bilgisi ile donatılmalıdırlar. Afet çalışmaları süresince psikolojik bilgilendirme (debriefing) amaçlı grup top-lantılarına, afet çalışması yürüten tüm sosyal hizmet uzmanları dahil edile¬rek, psikolojik yönden korunmalıdır. Afet çalışmalarında ekip çalışması an-layışı geliştirilmelidir. Toplum afetin etkileri konusunda sürekli bilgilendiril-meli ve bilinçlendirilmelidir.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ …………………………………………………………………………………………………… i

TEŞEKKÜR ………………………………………………………………………………………….. ii

ÖZET ……………………………………………………………………………………………………. iii

SUMMARY ……………………………………………………………………………………………. v

İÇİNDEKİLER ……………………………………………………………………………………… vii

ÇİZELGELER LİSTESİ …………………………………………………………………………. ix

KISALTMALAR …………………………………………………………………………………… xiv

BÖLÜM 1: KURAMSAL ÇERÇEVE ……………………………………………………… 1

1.1. AFETLERE İLİŞKİN TANIM VE YAKLAŞIMLAR ……………………………… 2

1.1.1. Afetin Büyüklüğüne Etki Eden Faktörler ……………………………………….. 3

1.2. AFET YÖNETİMİ ………………………………………………………………………………. 3

1.2.1. Afete Müdahalede Temel Aşamalar …………………………………………….. 4

DEPREM ÖRNEĞİNDE AFETLER VE TÜRKİYE ……………………………. 6
AFETİN ETKİLERİ ……………………………………………………………………………. 8

Bireyler ve Aileler Üzerindeki Etkiler ………………………………………… 10
Afetin Çalışanlar Üzerindeki Etkileri …………………………………………. 17
Toplumsal Düzeyde Etkiler ………………………………………………………. 20

1.5. SOSYAL HİZMET VE AFETLER ………………………………………………………. 22

Sosyal Hizmette Genelci Uygulama Yaklaşımı …………………………….. 23
Afetlerde Sosyal Hizmet ……………………………………………………………….. 27

Bireylere ve Ailelere Yönelik Çalışmalar …………………………………. 31
Afet Çalışanları …………………………………………………………………………. 35
Toplum Odaklı Çalışmalar ……………………………………………………….. 37

ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ ………………………………………………………….. 41
ARAŞTIRMANIN AMACI ………………………………………………………………….. 42
ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ …………………………………………………………………. 44
ARAŞTIRMANIN SAYILTILARI ………………………………………………………… 44

ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI ………………………………………………… 44
TANIMLAR …………………………………………………………………………………….. 45

BÖLÜM 2: YÖNTEM ……………………………………………………………………………… 47

ARAŞTIRMA MODELİ ……………………………………………………………………… 47
ÇALIŞMA EVRENİ …………………………………………………………………………… 47
VERİ TOPLAMA ARAÇLARI ……………………………………………………………. 48
VERİ TOPLAMA SÜRECİ ………………………………………………………………… 49
VERİLERİN İŞLENMESİ VE ÇÖZÜMLENMESİ ………………………………. 49

BÖLÜM 3: BULGULAR VE YORUM ………………………………………………… 50

viii

3.1. SOSYAL HİZMET UZMANLARINI TANITICI BULGULAR ……………….. 50

Sosyo-Demografik Bulgular …………………………………………………………. 50
Sosyal Hizmet Uzmanlarının Çalışma Yaşamlarına İlişkin Bulgular 53
Sosyal Hizmet Uzmanlarının Afet Konusundaki Bilgileri ……………… 55
Deprem Bölgesindeki Çalışmalarda Yer Alma İsteği …………………… 59
Sosyal Hizmet Uzmanlarının Depremden Etkilenmelerine

İlişkin Bulgular ……………………………………………………………………………… 62

3.1.6. Deprem Bölgesindeki Çalışmalara Katılım ………………………………….. 65

3.2. SOSYAL HİZMET UZMANLARININ DEPREM ÇALIŞMALARINA
İLİŞKİN BULGULAR ………………………………………………………………………… 67

3.2.1. Sosyal Hizmet Uygulamalarına İlişkin Bulgular ……………………………. 67

3.2.1.1. Çeşitli Nüfus Gruplarına Sunulan Hizmetler ………………………………. 84

3.2.2. Deprem Çalışmalarına İlişkin Değerlendirmeler ………………………….. 93

3.3. SOSYAL HİZMET UZMANLARININ YAŞADIKLARI DUYGUSAL
GÜÇLÜKLERE İLİŞKİN BULGULAR ………………………………………………. 116

BÖLÜM 4: SONUÇ VE ÖNERİLER …………………………………………………… 126

SONUÇ ……………………………………………………………………………………………. 126
ÖNERİLER ………………………………………………………………………………………. 137

YARARLANILAN KAYNAKLAR ……………………………………………………………… 141

EK 1: ANKET SORULARI ………………………………………………………………………………. 147

EK 2: EK ÇİZELGELER

Tarık Tuncay, 1977 yılında Elazığ’da doğdu. 2000 yılında Hacettepe Üni-versitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu’ndan lisans derecesiyle mezun oldu. 2003 yılında Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nden bilim uzmanlığı derecesini aldı. 2000 yılında Hacettepe Üniversitesi’nde başlayan akademik yaşamını aynı üniversitede sürdürmektedir. https://www.tariktuncay.org/

Kitap İçin: https://yadi.sk/d/KwKLKDCOZhxe5/AFETLERDE_SOSYAL_HIZMET_TARIK_TUNCAY_2004%20(1).pdf