Sosyal Hizmet Eğitiminin Niteliğini Geliştirme Çalışmaları E-Kitap

Sosyal hizmet eğitimi, sosyal hizmet disiplini ve mesleğinin eğitimidir. Dolayısıyla bu eğitim, sosyal hizmet disiplini ve mesleğinin ana unsurlarını barındıran kendine özgü bir içerik ve işleyişe sahiptir. Bu eğitimin amacı; sosyal hizmetin bilgi, beceri ve değerlerini içeren bir program kanalıyla sorumluluk sahibi, özgüveni yüksek, sosyal hizmet müdahalelerini gerçekleştirmede yetkin sosyal hizmet uzmanları yetiştirmektir. Öğrencilerin sosyal hizmet bilgi ve becerilerini pratiğe aktarabilmeleri ve tüm uygulamalarında sosyal hizmet değerlerini gözetecek ve etik yükümlülüklerini yerine getirebilecek düzeye gelebilmeleri eğitimin başlıca hedefleridir. Bu amaç ve hedefler doğrultusunda sosyal hizmet eğitiminde öğrencinin gelişimi ve değişimine önem verilmekte; kişisel, mesleki ve entelektüel gelişimi eğitimi boyunca izlenmektedir.

Sosyal hizmet eğitimi, sınıf içi ve pratik çalışmanın birlikteliğine dayanır. Yoğun ve dinamik bir görüntü çizen eğitim hem öğretim elemanının hem de öğrencinin emek harcamasını gerektirir. Yeterlik temelli (çıktı odaklı) bu eğitimde düz anlatım, ödev verme, problem çözme, soru-yanıt ve tartışma gibi klasik öğrenme yöntemlerinin yanı sıra vakaya dayalı öğrenme, proje-araştırma ve web tabanlı öğrenme, grup çalışması, seminer, sunum, yaparak gösterme, canlandırma, beyin fırtınası, kurum ortamını inceleme, kurum ziyareti gibi pek çok öğrenme yöntemine yer verilir. Sosyal hizmet eğitimini ulusal ve uluslararası standartları1 karşılayacak şekilde yürütülebilmek için programa, öğrencilere, öğretim elemanlarına, alan uygulamasına, fiziki ve teknik alt yapıya dair birçok asgari koşulun sağlanması gerekir. Sosyal hizmet eğitimi veren bir bölümün ulusal ve uluslararası eğitim standartlarında öngörülen fiziki (yeterli sayıda derslik ve ofis, bölüm toplantı odası, çok amaçlı uygulama odası, birey ve aile görüşme odası, bölüm kütüphanesi) ve teknik (bilgisayar laboratuvarı, telefon, kamera, ses kayıt cihazı, telekonferans sistemleri, kablosuz internet erişim cihazları vb.kurum ziyaretleri için ulaşım aracı) donanıma sahip olması eğitimin amaç, hedef ve yeterliliklerine ulaşması bakımından önemlidir.

Sosyal hizmet disiplininin uygulamalı niteliği, mesleğin geniş bir çalışma alanı ve müracaatçı kesimine sahip oluşu, eğitimin yapılandırılması ve yürütülmesinde iç paydaşlarla birlikte pek çok dış paydaş ile işbirliği içerisinde yürütülmesini gerekli kılmaktadır. Bu doğrultuda başta Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Adalet Bakanlığı olmak üzere diğer bakanlıklar ve bağlı kuruluşları, yerel yönetimler, sosyal hizmetler alanında veya sosyal hizmet mesleği odağında faaliyet yürüten sivil toplum kuruluşları, bölümün yakın ilişkiler içerisinde olduğu diğer üniversitelerdeki sosyal hizmet bölümleri, Yükseköğretim Kurulu (YÖK), müracaatçı sistemi ve mezunlar eğitimin dış paydaşlarına örnek gösterilebilir.

Sosyal hizmet eğitiminde bütüncül (holistik), yeterlik temelli, sürekli iyileştirme ve öğrenci odaklı yaklaşımların her biri eğitimin işleyişinde ve şekillenmesinde etkili olabilmektedir. Eğitim programını şekillendiren baskın yaklaşım ise genelcidir. Genelci yaklaşıma göre hazırlanan programın kuşkusuz Bologna sürecinin prensipleriyle, bölümün amaç ve misyonuyla uyumlu olması gerekir. Genelci yaklaşım spesifik müdahale yöntemleri veya alanlardan ziyade problem çözme odaklıdır. Genelci eğitimde ekosistem-güçler temelli kuramların ışığında ‘çevresi içinde birey’anlayışı öne çıkarılır. Çoklu düzeyde müracaatçı ile çalışmanın öngörüldüğü genelci yaklaşımda farklı alanlardan aktarılan ve uygulamadan oluşturulan bilgi temeli ile yedi basamaklı ‘planlı değişim süreci’ ile birey-aile (mikro),-grupörgüt (mezzo) ve topluluk-toplum (makro) odağında müdahaleler yapılandırılır. Genelci yaklaşıma göre tasarlanan programa temel bilim derslerinin yanı sıra bir bilim ve meslek olarak sosyal hizmeti tanıtan derslerle başlangıç yapılır. Böylece bu dersleri izleyen sosyal hizmet müdahale yöntemleri ve sosyal hizmet alanları dersleri için bir alt yapı oluşturulmuş olur. Daha sonra uygulamalı dersler programda ağırlığını hissettirmeye başlar. Bu doğrultuda sosyal hizmet araştırması ve alan uygulaması (sosyal hizmet blok uygulaması) dersleri ile program tamamlanır. Program boyunca öğrencinin kişisel, mesleki ve entelektüel gelişimine destek olacak seçmeli derslere de yer verilir. Genelci yaklaşıma dayalı bir eğitim sonucunda; profesyonel meslek elemanı kimliği kazanmış, mesleki uygulamalara rehberlik edecek etik ilkeleri bilen ve uygulayan, uygulamalara eleştirel yaklaşan, uygulamalarda çeşitlilik ve farklılıklara duyarlı olan, insan haklarını ve sosyal adaleti gözeten, çoklu düzeyde müdahaleleri yapabilen ve uygulamayı şekillendiren sosyokültürel bağlama göre hareket edebilen bir sosyal hizmet uzmanı profiline ulaşılmaya çalışılır.

Programın “olmazsa olmaz” niteliğinde temel bileşenlerinden biri olan alan uygulaması ulusal ve uluslararası eğitim standartlarında belirtilen ölçüde (minimum 500 saat) bir ağırlığa sahiptir. Alan uygulaması insani hizmet sunum sistemi içinde bulunan bir kurum ortamında; öğrenci, eğitsel danışman, kurum danışmanı ve kurum arasındaki iş birliği içerisinde gerçekleştirilir. Alan uygulamasına yönelik temel beklenti süpervizyon desteği ve denetimi altında öğrencinin sosyal hizmetin değerleri ve etik yükümlülüklerini göz önünde bulundurarak sosyal hizmet bilgisini uygulamaya aktarabilmesi ve uygulama becerisi kazanabilmesidir.

Sosyal hizmet araştırması genelci programın bir diğer uygulamalı ders grubudur. Genellikle iki yarı döneme yayılır ve öncesinde öğrencilerin sosyal bilimlerde araştırma yöntem ve teknikleri ile istatistik konularında bilgi sahibi olmaları öngörülür. Öğrenciler küçük gruplar halinde, etkileşime olanak sağlayacak şekilde ve öğretim elemanlarının gözetiminde sosyal hizmet disiplini, mesleği, eğitimi veya sosyal hizmetler alanıyla ilgili belirledikleri bir problemi saha araştırmasıyla bilimsel araştırma yöntem ve tekniklerini kullanarak aydınlatmaya çalışılırlar. Her bir öğrenci araştırma grubu araştırmanın probleminden araştırma sonuçlarına kadar deneyimledikleri tüm araştırma sürecini bir tez formatında raporlaştırırlar. Yukarıda sosyal hizmet eğitiminin niteliğine yönelik tüm açıklamalar onun özgün bir yapısı olduğuna işaret etmektedir. Nitekim YÖK’ün de Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesi Oluşturma Çalışmaları kapsamında referans olarak aldığı Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’nün (UNESCO) geliştirdiği Uluslararası Standart Eğitim Sınıflaması Eğitim ve Öğretim Alanları 2013 (ISCED-F 2013) çerçevesinde sosyal hizmet; eğitim seviyesi ve alanlarına göre ‘Sağlık ve Refah’ geniş alanı (Kod 9) içerisinde, ‘Refah’ dar alanı altında (Kod 092) ‘Sosyal Hizmet ve Danışmanlık’ ayrıntılı alanında (Kod 0923) özgün bir eğitim alanı olarak gösterilmiştir (http://uis.unesco.org/sites/default/files/documents/internationalstandard-classification-of-education-fields-of-education-and-training-2013-detailed-fielddescriptions-2015-en.pdf).

Elinizdeki kitap, 2016–2021yılları içerisinde birçoğu Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği’nin desteğiyle Sosyal Hizmet Okulları Derneği bünyesinde hazırlanan ve eğitimin farklı boyutları üzerinde odaklanan çalışmaların raporları bir araya getirilerek oluşturulmuş olup sosyal hizmet eğitiminde karşılaşılan güncel sorunlara çözüm üretme ve ulusal literatürü zenginleştirme amacı taşımaktadır. Ulaşılmak istenilen başlıca hedef; sosyal hizmet eğitiminin geliştirilmesi yönünde yapılacak çalışmalar için bir zemin oluşturmaktır. Bu kitap, özelde sosyal hizmet camiasının, genelde ise Türkiye’deki yükseköğrenimi düzenleyen ve yürüten kurum/kuruluşların ilgisini çektiği ölçüde amacına ve hedefine ulaşmış olacaktır.

2016–2021 yılları içerisinde sosyal hizmet eğitiminde karşılaşılan çeşitli sorunlara ve gelişmelere ışık tutan ve çözüm üreten birtakım çalışmalar mevcuttur. Bunların tamamına bu kitapta yer vermek elbette mümkün değildir. Dolayısıyla seçici davranılmış; kapsama alınan yıllar içerisinde önemi ve etkisi düşünülerek sadece Sosyal Hizmet Okulları Derneği ve Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği’nin desteklediği hatta bizzat yürüttüğü çalışmalar kronolojik sıra gözetilerek kitabın odağına alınmıştır.

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ
1. Sosyal Hizmet Eğitim Çalıştayları
I. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Sonuç Raporu
II. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Sonuç Bildirisi
III. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Sonuç Raporu
IV. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Sonuç Raporu
V. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Sonuç Raporu
VI. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Sonuç Raporu
VII. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Sonuç Raporu
VIII. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Sonuç Raporu
IX. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Sonuç Raporu
X. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Sonuç Raporu
XI. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Sonuç Raporu
2. Sosyal Hizmetler Ön lisans Programları Çekirdek Eğitim Programı (ÇEP) ve Güncel Konular
Çalıştayı Sonuç Raporu
3.Sosyal Hizmet Uygulama Derslerinin Ücretlendirilmesine Dair Bir Değerlendirme
4. Sosyal Hizmet Bölümleri İçin Anabilim Dalı Yapılanması Modeli ve Sosyal Hizmet Bilim
Alanı Doçentlik Başvurusu Anahtar Kelimeleri
5.Sosyal Hizmet Programına Özgü Ölçütler
6. Sosyal Hizmet Eğitim-Öğretim Standartları (Lisans Düzeyi-Revize)
7.Sosyal Hizmet Ulusal Çekirdek Eğitim Programı (SHUÇEP)
8.Sosyal Hizmet Ulusal Çekirdek Eğitim Programı (SHUÇEP) Uzaktan Eğitime Entegrasyonu
9.“Sağlık Alanında Lisans Tamamlama” Uygulamasına Dair Bir Değerlendirme
10.Sosyal Hizmet Eğitiminde Alan Uygulamasının “Yükseköğretimde Uygulamalı Eğitimler Çerçeve
Yönetmeliği” Kapsamında Değerlendirilmesi

EKLER

Ek 1. IV. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Katılımcı Listesi
Ek 2. V. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Katılımcı Listesi
Ek 3. VI. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Katılımcı Listesi
Ek 4.VII. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Katılımcı Listesi
Ek 5. VIII. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Katılımcı Listesi
Ek 6. IX. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Katılımcı Listesi
Ek 7. X. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Katılımcı Listesi
Ek 8. XI. Sosyal Hizmet Eğitimi Çalıştayı Katılımcı Listesi
Ek 9. Sosyal Hizmetler Ön lisans ProgramlarıÇekirdek Eğitim Programı (ÇEP) ve Güncel
Konular Çalıştayı Katılımcı Listesi
Ek 10. Sosyal Hizmet Programına Özgü Ölçütler Çalışmasına Katkı Sağlayanlar
Ek 11. Uzaktan Eğitim Deneyimine İlişkin Paydaş Görüşleri