Covid-19 Pandemisi sürecinde ulusal ve uluslararası gelişmeleri değerlendiren açık kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmış bir derlemedir. TÜBA, TÜBA Genç Akademi üyeleri ve TÜBA Çalışma Gruplarında yer alan bilim insanlarının desteği ile hazırlanmıştır.

1. BölümTarihçe, Terminoloji, Tanımlar ve Türkiye’de Mevcut Durum……………… 19

• Dünya Kaosu Pandeminin Dünü ve Bugünü…………………………….. 19
• Pandemi Nedir?………………………………………………………….. 20
• Tarihte Pandemiler………………………………………………… 21
• Veba (Kara Ölüm)…………………………………………………………. 21
• HIV/AIDS…………………………………………… 21
• İspanyol Gribi……………………………………………………………… 21
• Asya Gribi…………………………………………………….. 21
• Kolera………………………………………………………………………. 21
• Tifüs……………………………………………………………………………… 21
• Ebola……………………………………………………………………………. 21
• Çiçek………………………………………………………………………………. 22
• Yakın Dönemin Salgınları………………………………………………… 22
• Coronavirüsler Özelinde Salgınlara Tarihsel Bakış…………….……………………. 22
• Milenyum Viral Salgınları: Corona Virus Ailesi……………………………………… 24
• SARS-COV……………………………………………………………………………. 24
• MERS-CoV………………………………………………………………………….. 25
• SARS-CoV 2 (Covid-19)……………………………………………………….. 26
• Covid-19’a Yönelik İddiaların Oluşturduğu Kargaşa…………………………….. 26
• Covid-19 Tanısı……………………………………………………………………………. 27
• Değişen Bir Siyasi ve Ekonomik Ortamda Salgın Riski………………………….. 27
• Türkiye’de Covid-19 Konusunda Mevcut Durum………………………….. 29
• Covid-19 Pandemi Mücadelesinde Sosyal ve Toplumsal Önlemler……………. 30
• Yerli ve Milli Üretimin Stratejik Alanlardaki Önemi ve Stratejik Teşvikler………. 31
• Toplumsal Dayanışma Tedbirleri…………………………………………………….31
• Türkiye’deki Pandemi Hastaneleri ve Görev Tanımları……. 31
• Türkiye Verilerinin Epidemiyojik İncelenmesi……………………………….. 39
• Yeni Vaka Sayıları…………………………………………………………………… 39
• İnsidans ve Kümülatif İnsidans Hızları……………………………………….. 39
• Büyüme Hızı………………………………………………………………… 39
• Eğri Düzleşme İndeksi……………………………………………………….. 40
• Günlük Yapılan Test Sayısına Göre Pozitiflik Yüzdesi……………………….. 41
• Kümülatif ve Günlük Ölüm Sayıları……………………………………………. 42
• Olgu Fatalitesi………………………………………………………………………… 42
• Mortalite ve Kümülatif Mortalite Hızları…………………………………………………. 43
• Pandemi Süreç Yönetimi, Bilim Disiplinleri Etkileşimi ve Bilişim Teknolojileri 47
• Pandemi Sürecinde Doğru Bilgi Yönetimi 47
• Pandemi Yönetiminde Sağlıklı Bilgilendirme 47
• Pandeminin Bilim Disiplinleri ile Etkileşimi 49
• Tek Dünya Tek Sağlık Konsepti 49
• Viroloji: Virüs ve Aşılar 50
• Epidemiyoloji 50
• Viral Zoonozlar 51
• Viral Antijenler 51
• 1) Kapsomerler ve Kapsid 51
• 2) Zarf 52
• Konvansiyonel Aşılar 53
• Biyoteknolojik Aşılar 54
• Aşıların Standardizasyonu 54
• Covid-19’un Etyopatolojisi ve Güncel Tedavide Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar 55
• Covid-19 ve SARS-CoV-2 Sendromu 55
• Kanser Tedavisinde Kullanılan İlaçların Yeri 56
• Hücre-Tabanlı İlaçlar 56
• İlaçların Tedavi Etkinliklerinin Değerlendirimesinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar 57
• Salgın Hastalıkları ile Mücadelede Önemli Noktalar 57
• Sürveyans Nedir? 59
• Bir Pandemi Nasıl Sona Erer? 60
• Covid-19 Hastalığında Güncel Tedavi Protokolleri 60
• Nonsteroid Antienflamatuar İlaçlar ve Asetaminofen Kullanımı 62
• Ülkemizde Tedavide Algoritma Güncellemeleri ve Süreç Yönetimi 63
• Covid-19’da Plazma Tedavisi 63
• Post-pandemide Toplumsal ve Ekonomik Projeksiyon 75
• Coronavirüs Bağlamında Tarihteki Büyük Salgınlar ve Ekonomik Sonuçları 75
• Corona Virüs Salgınının Ticari Hayat Üzerindeki Uzun Dönemli Etkileri 80
• Corona Salgınının Enerji Piyasaları Üzerindeki Etkileri ve Türkiye 83
• Kırılgan Bir Sektör Olarak Turizmin Covid-19 ile Etkileşimi 86

Bilim insanı sorumluluğu ve saygınlığı, çağın bu kronikleşmiş sorunlarına sadece entelektüel bir fantezi olarak yaklaşmak yerine, çözüm üretilmesi konusunda gayret sarf etmek üzere bizlere insani görev yüklemektedir.

Dünyamız Covid-19 Pandemisi ile beraber tatlı sanal bir rüyadan acı bir şekilde uyanmak durumunda kalmıştır. Toplumların yaşayacağı uzun so- luklu etkileşimlerin habercisi bu uyanış çarpıcı değişiklikler mahiyetinde bir dizi önlem ve yöntemleri hayatımıza getirmiştir. İnsanoğlu, ülkeler arasındaki gelir dağılım ve paylaşım dengesizliğinin önemini yitirdiği ve insanların evlerine kapatarak, toplumsal hayatı sınırlayan zorunlu bir karantina temelli yeni hayat şekli ile tanışmıştır. Bu sürecin öznesi, kökeni konu- sunda henüz uzlaşılamayan özel bir canlı olan Covid-19 diye tanımlanan, kimilerince Azrail, kimilerince ise sevgili Corona diye anlamlandırmaya çalışılan hızlı bulaş ve yayılma eylemi ile ölümcül etkileşim gösteren virüs ailesinden bir üyedir. Geçmiş bilgilerimizi sorgulatan bu pandemi ve mücadele süreci, her gün farklı ülkelerden gelen bulaş ve vefat sayılarını içeren istatistiksel veriler ile gücünü pekiştirmektedir. Toplum sağlığının korunmasını esas alan bu mücadele süreci, bireyi sosyolojik ve psikolojik dönüşümlere uğratarak, eski kazanımlarını ve alışkanlıklarını değiştirerek; eğitimden ticarete, siyasetten felsefeye, kanunlardan yöne- tim anlayışına hayatın farklı katmanlarını sorgulatan ve anlamlılığını değiştiren yeni bir yönlendirici işlevi görmektedir.

Dünya Kaosu Pandeminin Dünü ve Bugünü

Pandemi;

Dünyada birden fazla ülkede veya kıtada, çok geniş bir alanda yayılan ve etkisini gösteren salgın hastalıklara verilen genel isimdir. Pandemi, Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) tanımlamasına göre, bir hastalığın pandemi olabilmesi için genel ifadelerle üç kriter aran- maktadır. Bunlar, yeni bir virüs veya mutasyona uğramış bir etken olması, insanlara kolayca geçebilmesi, insandan insana kolay ve sürekli bir şekilde bulaşması olarak sayılabilir. Pan- demi ilanı, bir pandemi konusunda belirgin kriterler gerçekleştiğinde DSÖ tarafından ilan edilmektedir. Bu ilanın gerekçesi, tüm ülkeler için tehdit oluşturan hastalık etkeninin, başka bir deyişle bir şekilde ortaya çıkan yeni virüsün insandan insana kolay bir şekilde hızlıca yayılıyor olmasıdır.

Yeni ortaya çıkan virüsün insandan insana kolay bir şekilde hızlıca yayılıyor olması önemli kriterdir. Pandeminin toplum düzeyindeki etkisi virüsün enfektivitesine, virülansına, toplum- daki bireylerin bağışıklık durumuna, bireyler arası temas ve toplumlar arası ulaşım özellikle- rine, risk faktörlerinin varlığına, sunulan sağlık hizmetlerine ve iklime bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Coronavirüsün yayılma hızına ve insan sağlığı üzerindeki etkisine bakıldı- ğında genel çapta koruyucu önlemlerin artırılmasını sağlamak adına pandemi ilan edilmiştir. Enfeksiyondan korunma ve kontrol önlemlerini uygulayarak; enfeksiyonun toplumda yayıl- masını azaltmak ve böylece pandeminin erken dönemlerinde enfekte olacak kişi sayısını ve pandemi nedeniyle ortaya çıkacak vakaları azaltmak mümkündür.

Salgın anında korunma ve kontrol önlemleri üç boyutta yapılabilir. Kaynağa yönelik, bulaş- ma yoluna yönelik, sağlam kişiye yönelik korunma ve kontrol önlemleri alınabilir:

• Kaynağa yönelik alınabilecek önlemler; kaynağın bulunması, hastalığın bildirilme- si, kesin tanı, hastaların tedavisi, izolasyon, taşıyıcı araması, şüphelilerin sürveyansı, sağlık eğitimi, zoonotik bir hastalıkta hayvanların yok edilmesidir.
• Bulaşma yoluna yönelik alınabilecek önlemler; Çevre koşullarının düzeltilmesi (dezenfeksiyon), yiyecek ve içecek maddelerinin denetimi, sağlık eğitimi, kişisel te- mizlik ve koruyucu ekipman kullanımı, konut koşullarının düzeltilmesi, nüfus hare- ketlerini kısıtlamaktır.
• Sağlam kişiye yönelik alınabilecek önlemler; aşılama, seroproflaksi, kemoprof- laksi, karantina gözlem, sağlıklı

Pandemi Nedir?

Birçok enfeksiyon etkeni farklı bulaş yolları ile salgınlara yol açabilir. Bu salgın hastalıklar etkenin virülansına bağlı olarak zamanla kendi kendini sınırlandırabilir. Ancak, yüksek en- fektiviteye bağlı kısa ya da uzun periyotlu etkiler de ortaya çıkarabilir. Olaya teorik olarak bakıldığında, Pandemiler (eski Yunanca’dan pan: tüm + demos: insanlar), bir kıta, hatta tüm dünya yüzeyi gibi çok geniş bir alanda yayılan ve etkisini gösteren salgın hastalıkların genel ismi olarak karşımıza çıkar.

Pandeminin insanlar üzerindeki yüksek etki derecesi virüsün enfektivitesine ve virülansına, toplum bağışıklığına, bireylerin yaşam alışkanlıkları ve sosyo ekonomik durumlarına, birey- lerin ülkeler ve şehirler arası mesafe aşım kolaylıklarına, bireylerin yaşamında ve çalışma hayatındaki taşıdığı risk faktörlerine, bulundukları ülkedeki sağlık hizmetlerinin kalitesine ve salgın etkenin iklime bağlı olarak olumlu yada olumsuz tavır değiştirme kabiliyetine sahip olmasına göre değişiklik göstermektedir.

Tarihte Pandemiler

İnsanlık tarihi boyunca salgın hastalıklar büyük olaylara sebep olmuştur. Bugüne kadar gö- rülen salgın hastalıklardan insanlık tarihine en çok etki edenler veba, kolera, tifüs, çiçek, ebola ve grip olduğu bilinmektedir.

Veba (Kara Ölüm)

Çin ve Orta Asya’dan başlayan Veba, 1347 yılında Avrupa nüfusunun yaklaşık üçte birinin ölümüne neden olmuştur. Hastalık, pirelerin insanları ısırmasıyla veya enfekte insandan in- sana bulaştığı bilinmektedir.

HIV/AIDS

HIV (insan bağışıklık yetmezliği virüsü) etkeni insanlarda bağışıklık sisteminin çökerterek AIDS hastalığına neden olmaktadır. 1960 yılında ilk kez ortaya çıktığı bilinen HIV virüsü, ilk olarak maymunlarda görülmüştür. 2017 yılında, HIV ilişkili sebeplerden 940 bin ölüm ve 1,8 milyon yeni HIV enfeksiyonu vakası tespit edilmiştir.

İspanyol Gribi

Bu grip türü 1918-1920 yılları arasında H1N1 virüsünün ölümcül bir alt türünün yol açtığı grip salgınıdır. Birinci Dünya Savaşı’nın son aylarında tüm dünyayı etkisi altına almıştır.

Asya Gribi

1957 yılında Çin’den başlayarak, Uzakdoğu’ya daha sonra da Avustralya, Amerika ve Av- rupa’ya yayılmıştır. Asya gribi bulaşıcı bir hastalık olup, genelde dört yılda bir salgın olarak ortaya çıkmaktadır.

Kolera

Vibrio cholerae adlı bakterinin sebep olduğu bağırsak enfeksiyonu olup akut ve şiddetli ishal ile seyreden bir hastalıktır. 1817’de Japonya’da, 1826’da Moskova’da, 1831’de Berlin’de, Paris’te ve Londra’da salgınlara neden olmuştur. Tarihte ülkemizdeki en büyük kolera salgını 1912-1913 Balkan Savaşları sırasında yaşanmıştır.

Tifüs

Etkene bit ve pire’nin vektörlük ettiği bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır. İkinci Dünya Savaşı yıllarında İstanbul’da ciddi bir tifüs salgını yaşanmıştır.

Ebola

Ebola virüsü insanlarda ve insan dışı primatlarda viral hemorajik ateş gibi komplikasyonlara

Yakın dönemin salgınları

1. SARS 2003
2. Influenza A H1N5 (kuş gribi) 2007
3. İnfluenza A H1N1 (domuz gribi) 2009
4. MERS 2012
5. Influenza A H7N9 2013
6. Ebola 2014
7. Zika 2015

Pandemi kapsamında Türkiye’de Alınan Tedbirler Kronolojisi ve Yansıması

31.12.2019 Çin’de ilk vaka tespiti
10.01.2020 Sağlık Bakanlığınca Coronavirüs Bilim Kurulu’nun Kurulması
11.01.2020: Çin’de ilk ölüm gerçekleşti
14.01.2020: İlk 2019-n CoV Hastalığı Rehberi hazırlanması
22.01.2020: Çin’deki bir hava yolu firması tarafından yapılan Vuhan-İstanbul uçuşları durduruldu
04.02.2020: Öncelikle hastalığın görüldüğü ülkelerden gelenler, havalimanlarında termal kameralar aracılığıyla test edilmeye başlandı
05.02.2020: Çin’den gelen tüm uçuşlar durduruldu
23.02.2020: Türkiye ile İran arasındaki kara hudut kapıları kapatıldı
29.02.2020: Türkiye ile İtalya, Türkiye ile Güney Kore, Türkiye ile Irak arasında gidiş-geliş tüm yolcu uçuşları tedbiren durduruldu
11.03.2020: İlk Vaka Görüldü
12.03.2020: Okulların tatil edilmesi
13.03.2020: Kamuya açık toplu etkinliklerin kısıtlanması
15.03.2020: Kapsamlı seyahat ve ulaşım kısıtlamaları. İnsanların toplu bulunduğu mekanların geçici olarak kapatılması. Umreden son kafile geldi. Yurtlarda gözlem altına alındı. Umreden son kafile geldi. Yurtlarda gözlem altına alındı.
16.03.2020: Cuma namazı ve vakit namazların cemaat ile kılınmasına ara verildi. Elektif ameliyatların ve diş hekimliği uygulamalarının ertelenmesi kararı alındı.

17.03.2020: Uçuşa kapanan ülke sayısı 20’ye yükseldi.
19.03.2020: Futbol, Basketbol, Hentbol, Voleybol ligleri ertelendi. Covid-19 testi yapan merkez sayısı
18’e yükseldi
21.03.2020: Covid-19 testi yapan merkez sayısı 73’e yükseldi (44 ilde). Uçuşa kapanan ülke sayısı 68’e
yükseldi. Lokantalara sadece paket servis sınırlaması getirildi.
22.03.2020: Kamuda esnek çalışmaya geçildi.
24.03.2020: Toplu taşıma araçlarının kapasitesi %50 ye düşürüldü. Yolcular arası sosyal mesafe kuralı
getirildi.
27.03.2020: Pazar yerlerinde zaruri ihtiyaç olmayan malzemelerin satışı yasaklandı. Tezgahlar arasına 3
metre mesafe getirildi
28.03.2020: Şehirler arası otobüs-uçak yolculuklarının izne tabi edildi. Yurt dışına uçuşlar durduruldu.
Yurt dışına uçuşlar durduruldu
31.03.2020: Covid-19 testi yapan merkez sayısı 75’e yükseldi
01.04.2020: Pazar yerleri ile ilgili ek genelge yayınlandı. Giriş-çıkışlar denetlenecek.
04.04.2020: 20 yaş altı vatandaşlara sokağa çıkma yasağı getirildi. 30 Büyükşehir ve Zonguldak iline
giriş-çıkış yasağı getirildi. Toplu çalışılan yerler, market ve pazarlarda maske takmak zorunlu hale getirildi
05.04.2020: 20-65 yaş arası vatandaşlara ücretsiz maske dağıtım uygulamasının başlaması.
09.04.2020: Çevre ve Şehircilik Bakanlığının aldığı karar ile maske ve eldivenler ayrı bir atık kutusunda
toplanıp, 72 saat sonra belediye ekiplerine teslim edilecek.
10.04.2020 Hafta sonu sokağa çıkma yasağı ilan edildi (11-12.04.2020 tarihlerinde)
15.04.2020 Hafta sonu sokağa çıkma yasağı ilan edildi (18-19.04.2020 tarihlerinde)

Devamı için lütfen ilgili rapora ulaşınız:

Covid-19Pandemi Değerlendirme Raporu İndir

http://www.tuba.gov.tr/files/images/2020/kovidraporu/Covid-19%20Raporu-Final+.pdf

https://yadi.sk/i/hPnvJJ8HD8PVsQ