Görme Engellilerde Bağımsız Hareket-Baston Ve Baston Teknikleri

3

İnsan hayatında öncelikler düşünüldüğünde fiziksel ve ruhsal açıdan tam bir iyilik hali birey için en değerli hazinedir ve önde gelir. Yani sağlık. Ancak doğuştan veya sonradan değişik nedenlere bağlı olarak kişide meydana gelen  farklılıklar, yaşamını etkileyen engeller rehabilite edildiğinde; kişi toplum hayatına kolayca uyum sağlayıp anlamlı ve mutlu bir yaşamı kurabilir.

Diğer engelli gruplarında olduğu gibi görme engellilerde de beliren fonksiyon bozuklukları özel boyutlarda ele alınması gereken sorunları içermektedir. Özellikle hayatın ilk yıllarında veya çocukluk döneminde görme duyusunu kaybedenlerde fiziksel, bilişsel ve sosyal gelişim aşamalarını sağlıklı bir şekilde geçirmek için profesyonel yardım,destek ve rehberlik ihtiyacı kaçınılmazdır.  Sorunların çözümünde aile ve uzman işbirliğinin süreç halinde devam ettirilmesi gerekir.

Çocuk hayatın ilk yıllarında duran ve hareket eden cisimlere bakar ve takip eder. Daha sonra  el ve ayaklarını tanır. Objelerle ilişki kurmayı bir noktadan diğer bir noktaya hareket ettirmeyi öğrenir.Bilgi haznesini görerek ve gördüklerini,duyduklarını taklit ederek genişletir.Bu yollakendisi ve başkaları hakkında bilgi sahibi olur. Bu bilgi alışverişi yakın çevreden uzak çevreye doğru yaşam boyu sürüp gider.

Bütün bu gelişmeler görme engelli çocuklarda biraz daha geç ve az geçerli bilgilerle oluşmaktadır. Bu nedenle görme engelli birey ile özel çalışmayı gerektirir. İlk ve en önemli sorun çocuğun kendini tanıması ve yakın çevre ile temasıdır. Bu kazanımların edinilmesinde Bağımsız Hareket tekniklerinden başlanılması gerekir. Çocuğun toplumsal yaşama hazırlanması çocuk-aile ve  uzman işbirliğini gerektirmektedir. Ancak pek çok anne,baba engelli çocuklarına acıma,aşırı koruma ve/veya tecrit etme gibi duygusal yaklaşımlarla çocuklarına karşı farkında olarak veya farkında olmadan hatalı ve yanlış tutum ve davranışlarda bulunmaktadırlar.

Görme engelliler de toplumda diğer fertler gibi yasaların güvencesi altında tüm hak ve sorumluluklara sahiptir. Bu hak ve sorumlulukları kapasiteleri oranında ve üst düzeyde yerine getirebilmeleri sınırlı olan fiziksel hareket alanlarını başarılı bir şekilde genişletmeleri ile yeterli kullanıma ulaşacaktır.Bunun için devlet gerekli düzenlemeleri yapar uygun koşulları hazırlar. Hangi yaşta olursa olsun görme fonksiyonunun kaybedilmesi halinde kişi ile fiziki kayıpları ve psiko-sosyal yönden bulunduğu yerden diğer bir deyişle içinde bulunduğu sorunlar seviyesinden çalışmalara başlamak gerekir.

Anne ve babalar günlük yaşama faaliyetlerini engelli çocuklarına sabırla ve özenle öğretmeli ve kazanımlardaki başarılarına fırsat tanımalıdırlar. Aile içinde paylaşılan sorumluluklardan görme engelli bireyin de yapabildiklerini paylaşmalarına olanak sağlanmalıdır. İlgili kurum ve kuruluşlarla ilişki kurularak görme engelli birey ve geleceği hakkında görüşmeli ileriye dönük plan yapmalı, profesyonel destek almalıdır.

Engelli bireyin güven duygusunu geliştirebilmesi için Bağımsız Hareket edebilmesinde gerekli olan yöntem ve teknikleri öğrenerek başarılı bir şekilde uygulamasına olanak tanınmalıdır. Böylece görme engeli olan birey Nereye? Ne zaman? Nasıl? Ulaşabileceğini Bağımsız Hareket tekniklerine başvurarak toplumun dinamik yapısı içinde aydınlık bir patika açarak yürüyebilecek ve sosyal yaşamın her alanında katılım olanağı bulacaktır .

BASTON VE BASTON TEKNİKLERİ

Dünya ülkeleri toplumsal bir sorun olarak yaklaştıkları tüm engelli bireylerin sorunlarının çözümü ve sosyal yaşama katılımlarına dönük çalışmalarını sürdürmektedirler. Görme engellilerde teknik çalışmalar sınırlı olan bağımsız hareket edebilmenin en aza indirilmesi yönünde yoğunlaşılmıştır.

Bağımsız Hareketin en önemli bölümünü oluşturan baston kullanımı; bilimsel tekniklere dayandırılması ve geliştirilerek uygulanması halinde görme engellilerin kendilerini sosyal, mesleki ve diğer alanlarda yenileme olanağı yaratacaklardır. Görme engeli dışında fiziksel,bilişsel ve ruhsal yeterliğe, iyi bir sinir sistemi koordinasyonuna sahip, soğukkanlı ve kendine güven duygusu gelişmiş kişilerin baston kullanmadaki başarılarının üst düzeyde olması doğaldır. Bu nedenle baston kullanmada tekniklerin iyi kavranması için belirtilen konularda görme engelli kişilerin hazırlanması,teşvik edilmesi ve kapasiteleri oranında başarmasına yardımcı olunması gerekir.

Bu güne kadar denenerek, uluslar arası kabul görmüş veya belli bir tekniği esas almadan kullanılan baston veya baston yerine geçecek bir araç kişinin çarpma ve yara,bere almasına dolayısı ile bağımsız hareket açısından başarısızlığına neden olacaktır. Bu başarısızlığın suçu bastona yüklenmemelidir. Başta Amerika ve Avrupa ülkeleri olmak üzere gelişmiş ülkelerde uzun deneyimler sonucu geliştirilen ve pratik geçerliği kabul edilmiş baston tekniklerinin ciddi anlamda ülkemiz görme engellilerine de kazandırılması zorunluluktur.

Milli Eğitim Bakanlığına bağlı Körler Okullarında Beden Eğitimi dersi kapsamına alınan Bağımsız Hareket Eğitiminin Beden Eğitiminden ayrı olarak ve Bağımsız Hareket Eğitimi alanında yetişmiş kişiler tarafından verilmesi gerçekçi olacaktır.

Alümünyum veya alümünyum karışımı alaşımlardan yada cam yününden yapılan ve kullanılan bastonlar olduğu gibi fırınlanmış sert ağaçtan yapılan, toprak altından çıkarılan bazı kökler veya sağlam kamıştan yapılan çeşitleri de vardır.

NİTELİK VE KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE BASTON ÇEŞİTLERİ

1-ORTOPEDİK BASTON : Yaşlı veya bacaklarında yeterli kas gücüne sahip olmayan görme engellilerin bacaklarına destek olması amacıyla kullanılan baston çeşitidir. Kalın ve vücut ağırlığını taşıyabilecek özelliklerdedir. Kısa oluşu nedeniyle modern rehabilitasyonda yeri yoktur.

2-BEYAZ BASTON (KISA BASTON) : Ortopedik Bastondan biraz daha uzun,katlanabilir ve genellikle dört parçadan oluşur. Biraz daha kullanışlı olmasına karşın yürüme aracı olmaktan çok görme engelli olmanın simgesel belirtisi olmaktan başka yararı yoktur. Gören kişilere uyarı görevi yapar. Bu nedenledir ki görme engelli durumunu kabullenmemiş kişilerce beyaz baston tepki ile karşılanır.Beyaz Bastonu kullananlar ise kısa ve katlanabilir olması nedeniyle kabul etmekte ve tercih etmektedirler. Baston gövdesi beyaz renkte olup ucundaki kırmızı parça reflektör görevi yapmaktadır.Yaklaşık 25-30 cm olan dört-beş parçadan ibarettir. Parçaların ortasından geçen  ip veya lastik, iç içe geçen bu parçaları tutar ve geçen yerlerin sabitlenmesini sağlar. Beyaz Baston, kısa oluşu nedeniyle baston tekniklerinin uygulanmasına uygun değildir.

3-UZUN BASTON : Görme engellilerin sınırlı hareketlerini bağımsızlaştırmada kullandıkları en geçerli ve etkin olan olan bastonun UZUN BASTON olduğu kabul edilmektedir. Uzun Baston Amerika ve Avrupa ülkelerinde kabul gören ve yaygınlaşan bir baston tipidir. Baston tekniklerinin en doğru ve en iyi uygulandığı baston çeşitidir.

Uzun Baston bir anten gibidir. Katlanan ve katlanmayan tipleri vardır. Her iki tip baston da aşırı esnek olmayıp dokunulan objelerden alınan uyarıları bastonu kavrayan ele ulaştırmaktadır. Uzun Baston baş , gövde ve uc olmak üzere üç bölümden oluşur. Uzun Bastonların bazılarının baş kısmı kıvrık, bazıları ise tutamakla biter. Gövde beyaz renkli ve uca yakın yaklaşık otuz santimetrelik bölümü kırmızı renkli olup reflektör gibi baston ışık yansıtıcı özelliğe sahiptir. Baş kısmındaki tutamak lastik, plastik veya fırınlanmış ahşap olabilir. Gövde alüminyum veya cam yünü, ucu plastik, metal veya ahşap aşındığında değiştirilme özelliğine sahiptir, uc yıprandığında vida gibi çıkarılıp yenisi takılabilir. Beyaz Bastonun ortalama çapı 1,3 cm yi geçmemelidir. Uzunluğu; kullanan kişinin  göğüs kafesindeki kaburgaların önde birleştiği nokta veya 5-6 cm daha yukarısında olmalıdır. Belirtilen uzunluktaki bastonu kullanan kişi, tutuş ve ark açışta; doğru ve düzgün ark açıyor, doğru ritimde adım atıyorsa en az 75 cm lik, diğer bir deyişle bir adımlık emniyet boşluğuna adım atmadan önce sahiptir. Bu mesafenin vücut ile engel arasında olması nedeniyle bir adım önce baston kullanan kişi tarafından engelin varlığının belirlenmesi ve gerekli önlemin alınmasına zaman tanıyacaktır.

Uzun Bastonların cihazla donatılmiş çeşitleri de vardır. Baston ucunun aldığı uyarımlar veya ışık farklılıkları titreşim haline dönüşerek gövdeye ve gövdeye irtibatlı tutamakla ele ulaşır. Uygulamada güvenirliği ve geçerliği tartışmalı bu tip bastonun kullanılabilmesi ayrıca cihaz eğitiminin alınmasını gerektirir. Bu tip baston kullanmaya alışan kişinin ,cihazın bozulması halinde   bocalaması doğaldır. Dokunma anında bastonun aldığı uyarıları doğrudan doğruya ele ulaştırabilmesi için bastonun sağlam olması, fazla esnek ve katlanabilir,parçaların biribirine  geçme yerlerinin takıldığında gevşek olmaması gerekmektedir.

Uzun Baston ile ilgili olarak; Görme engelli ve İngiltere’de bir Rehabilitasyon Merkezi Müdürlüğünü yapmış Thomas Scathard Drake Bağımsız Hareket ile ilgili anılarını şöyle anlatmaktadır.

“Otuz senedir beni tanıyanlar iyi hareket kaabiliyetine sahip olduğumu söylerler.Kendi kanım da budur. Sekiz yıl ev öğretmenliği yaptım. Bu süre içinde yüzaltmış görme engellinin evine gittim. Millerce yol yürüme, otobüse binme-inme, tranvaya binme-inme, merdiven çıkma-inme, göçebe evleri ziyaret ve bunun gibi durumlar güçlükleri getiriyordu. Benim çalışmalarım şehrin kuzeyinde oldukça kalabalık bir semtte idi. Elimde kullanabileceğim tek araç bilinen Beyaz Baston idi. Kimse beni Bağımsız Hareket konusunda yetiştirmedi. Yalnız birçok yara bere ve yüzümdeki kesiklerden sonra kendi bulduğum bazı teknikleri uygulayarak bu kazaları en aza indirdim. Bu tekniklerden biri en fazla geçerlisi; her üç ayda bir kendi kendime ” Kendine gel yoksa kafanda başka bir yara ve bere meydana gelebilir.” diyerek uyardım. Tahminen üç ay geçtikten sonra hiç kaza geçirmedim. Kendime aşırı derecede güven sağladım. Bunun  sonucunda dikkatimi azaltmış oldum.Bir süre sonra da kaza onu takip etti. Her üç ayda bir yine kendine gel ikazını vererek karşılaşılacak kazaları önlemiş oldum. Ev öğretmenliğini bıraktıktan sonra Bağımsız Hareket eğitimi vermeye başladım. Bunun için de senelerin verdiği deneyimleri ve geliştirdiğim teknikleri incelemem gerekiyordu. Bağımsız Hareketin yanı sıra diğer dersleri de verdiğim için teknikleri incelemeye zaman bulamadım. Bununla beraber hiç olmazsa güven için gerekli olan teknikleri biliyordum. Düşünebildiğim kadarı ile Beyaz Baston kullanan bir görme engellinin en az karşılaşacağı üç sorun olacaktır.Bunlardan birincisi trafikteki sürekli ve aşırı seslerle, istasyonlarda stop halinde çıkan sesler veya sessizlik durumları Beyaz Baston (Kısa Baston) kullanan görme engelliyi rahatsız edebilir. Örneğin; Çok karlı bir yerde yürüme veya çok rüzgarlı havada seslerin duyulmaması gibi.İkinci sorun beklenmedik anlarda engellerle karşılaşma durumudur. Örneğin; Oynayan çocuğun oyuncaklarını ortada bırakması,çeşitli çukurlar,yüksek cisimler ve bunun gibi durumlarda basma,çarpma ve düşme. Üçüncüsü sürekli kuşkulu olma halinde her an engele çarpma  korkusu olabilir. Ben bu Kısa Baston hakkındaki düşüncelerimi diğer arkadaşlarıma açtığım zaman Kısa Bastonun (Beyaz Baston) geçersiz olduğu kanısına varmıştım.Bir süre Uzun Bastonla çalışma olanağını buldum ve gönüllü olarak sürdürdüm. Bu çalışmalar sonucu üç nokta dikkatimi çekti.

1- Beyaz Baston (Kısa Baston) kullanan görme engellileri rahatsız etmekte ve seslere çok dikkat etmeleri gerekmekteydi. Uzun Bastonla yürüyenlerin böyle bir sorunu yoktu ve yürüyüş hızlarını bu sesler azaltmıyordu.

2- Görme Engelli beklenmedik bir engelle karşılaştığı anda Uzun Baston, engeli önceden haber verdiği için görme engelliye durma ve inceleme fırsatı veriyordu.

3-Sürekli engelle karşılaşma korkusu Uzun Bastonla giderilmişti ve yürüyen kişi daha güvenli ve bu korkuları atmış olarak yürüyordu.

Değinmek istediğim diğer bir konu; Birçok görme engellinin düşüncesinden ayrı olan bir fikrimdir. Uzun Baston tekniği birkaç saat içinde öğrenilebilir. Fakat bu teknik sadece ark açıp yürümek değildir. Diğer organlarını da bunun yanısıra geliştirmek gerekir. Değinilen bu durumu Beyaz Baston (Kısa Baston) kullananlar daha iyi anlayacaklardır. Çünkü onların hareketleri şartlanmış olarak, ne yaptıklarını anında düşünerek değil, motomot yaptıkları halde, Uzun Bastonda  sürekli olarak sınırlı bir yürüme sistemi vardır. Uzun Bastonun zararlarını konu edenler en  çok görme engellilerin, görme engelli olduklarını ve daha acayip göründüklerini söylerler. Bu fikir oldukça yanlıştır. Birkaç santimetrelik fazla uzunluk görme engellileri zaten değiştirmez. Tam tersine 15-20 cm lik fazla uzunluk daha güvenli,daha çabuk ve daha düzgün yürümeyi sağlar.

İlim çağında yaşadığımıza göre görme engellilerin daha bağımsız hareket edebilmeleri onlara Uzun Bastondaki tekniklerin bilimsel niteliklerinin varlığı sağlayacaktır. Aslında Uzun Baston bir mucize yaratıcı araç değildir ama çoğu kişilere sağladığı motivasyon gözle görülebilecek kadar olağan üstü gelir.”

UZUN BASTON TEKNİKLERİ

Uzun Baston kullanma tekniklerinin Amerika ve Avrupa ülkelerinde kullanıldığı şekliyle ülkemizde de Ankara Sarayköy Körler Rehabilitasyon Merkezi ve İstanbul Emirgan Altı Nokta Körler Rehabilitasyon Merkezi Bağımsız Hareket Eğitimi kapsamında görme engellilere olanakların el verdiği ölçüde öğretilmektedir. Bu teknikler İngiltere Ulusal Körler Enstitüsünün yayınlandığı makalelerden ve Altı Nokta Körler Rehabilitasyon Merkezinde bu hizmeti başlatmak ve organize etmekle görevli, Denizaşırı Helen Keller Körler Vakfı tarafından görevlendirilen Mr.Releford adındaki uzmanın uygulamalarından edinilen deneyimler sonucu tarafımdan yapılan değerlendirmeleri de kapsayan Görme Özürlüleri Hareket Özgürlüğü Eğitimi adı ile 1. baskısı Ankara Altı Nokta Körler Vakfı tarafından 1977 yılında. 2. Baskısı SABEV tarafından 1998 yılında kitap olarak yayınlanmıştır.

Tutuş ve kullanış şekline göre baston tekniklerini başlangıçta ikiye ayırmak uygun olacaktır.

1- Çapraz Baston Teknikleri.

2- Sarkaç Baston Teknikleri.

ÇAPRAZ BASTON TEKNİĞİ : Dar yerler, turnikeler, kapı giriş-çıkışları, merdiven çıkış-inişlerinde kullanılan çapraz baston teknikleri engel tanırken, engel geçerken ve herhangi bir işaret veya ipucu ararken de kullanılır.

BASTONUN TUTULUŞU : Avuç içi ve özellikle avucun etli kısmı bastonun tutamağını yanlamasına kavrar tutuluş şekline göre baş parmak kendi istikametine uzatılırsa tutamaktaki duruş şeklini alır. İşaret parmağı bastonun ucu istikametinde ve bastonun ileriye kaymasını engelleyecek şekilde tutamaktaki yerini alır. Baş parmak da bastonun geride kalmasını önler. Böylece normal ve istenen tutuş sağlanır. Kalan üç parmak tutamağı üstten alta doğru kavrar.Bastonun tutamaktan sonraki başa doğru olan kısmı ise kıvrık kısmı karşı ileriye bakacak şekildedir. Kol; dirsekten itibaren kıvrılmadan,düz,bilek gergin,tutuş yumuşak olacak şekilde kemer hizasına kadar kaldırılır. Bastonun gövdesi vücuda tam paralel değil, ucu biraz ilerdedir. Diğer bir deyişle tutuluş şekline göre sağ el veya sol elle tutuşa göre baston ucu vücuttan sağ ilerde veya sol ilerdedir. Çapraz Bastonla engele doğru  örneğin; bir duvara doğru yüründüğünde önce bastonun ucu sonra tutamağın baş kısmı çarpacaktır. Baston ucunun nasıl ve kadar ileride tutulacağı bu tür uygulamalarla verilmelidir.

Çapraz Baston tutuş pozisyonu alan kişiye arkasından bakıldığında bastonun ucunun ve baş kısmının eşit uzunlukta vücuttan dışarıya taştığı görülür. Dışa taşan bu 10 cm- 15 cm lik uzunluk   vücudu engellerden korur. Bastonun kıvrık baş kısmı engele çarpıldığında elin yaralanmasını önler.

Çapraz Baston tekniği ile yürünürken bazı ülkelerde baston ucunun yere değdirilmeden bir santimetre kadar yukarıda tutularak yürünmesine karşılık baston ucunun yere dokunması daha güven vericidir. Ayrıca kol da yorulmaz.

Çapraz Bastonla yürürken kolun ilk tutuş ve vaziyet almadaki şeklini koruması gerekir. Bastonun ne ileri gitmesi ne de geride kalmaması önemlidir. Baston ilk tutuş ve vaziyet alış korunarak yürüyüş sırasında yeri yalar zemin hakkında ele ulaşan bilgilere göre yürüyüşe devam edilir veya durulur. Dönüşlerde de aynı pozisyon korunur.

ÇAPRAZ BASTON TEKNİĞİ İLE DÜZGÜN YÜRÜYÜŞ : Bastonla yürümeye yeni başlayan kişilerde genellikle kolların kasılması,kolların gerilmesi, boşta kalan elin ve parmakların gerilip açılması, ayak sürüme,ayakların ve bacakların normal dışı hareketi,boynun bükülmesi, kambur çıkarılması, dudak ısırılması, yüzün gerilmesi,dilin çıkarılması gibi düzeltilmesi gereken şekil bozukluklarına rastlanır. Yapılan çalışmalarla hem tekniğin doğru olarak kullanılması, ve hem de hataların düzeltilmesi vücut, baston ve tekniklerde uyumun sağlanmasına çaba gösterilmelidir. Daha sonra belli iki nokta arasında bir hat boyunca düzgün ve doğru yürüme alıştırmaları yapılmalıdır. Bu uygulamalarda amaç; bastonu tanıtma, bastona alıştırma, yürüme bozukluklarını giderme, doğru ve düzgün yürüme alışkanlığının kazandırılmasıdır.

ÇAPRAZ BASTON TEKNİĞİ İLE KENAR İZLEME : Genel olarak bina içi mekanlarda baston kullanılarak kenar izlerken duvar kenarına yaklaşılır ve çapraz baston vaziyeti alınır. Ancak bastonun rahat ve kolayca hareket edebilmesi için, ucu normal tutuşa göre biraz daha öne kaydırılarak uzatılır. Böylece baston ucu zemin ile duvarın birleştiği çizgiye veya köşeye temas eder, bu temas kesilmeden yürünür. Çalıştığı iş yerinde müdürü veya ustabaşı ile görüşmek isteyen görme engelli bir kişi özel işaretler ve ipucları yardımı ile çapraz bastonla kenar izleme tekniğini kullanarak görüşme yerini veya odayı daha kolay bulabilir. (Sarkaç Baston da kullanılabilir.)

BASTONLA KAPI KOLU BULMA VE GİRİŞ ÇIKIŞ : Bastonla yürürken herhangi bir kapıya gelindiğinde veya baston kapıya çarptığında durulur ve baston yere dik duruma getirilir. Bastonun kapı ile teması kesilmeden ve dikliği bozulmadan baston birkaç santimetre yukarıya kaldırılır, sağa ve sola götürülerek taranarak kapı kolu aranır. Genellikle baston kapı koluna takılır. Kapı kolu belirlendikten sonra boşta bulunan el teması ile kola gidilir, bir elle kapı açılırken diğer elle çapraz baston vaziyeti alınarak yürünür. Kapı ve kapı kolu ilk durumuna getirilinceye kadar yani kapı kapatılıncaya kadar kapı kolu bırakılmaz.

BASTONLA MERDİVEN ÇIKIŞI : Bastonlu yürüyüşlerde merdivene gelindiği anlaşılınca bastonun ucu basamağa çarpması ile durulur ve baston ucunun zeminle teması kesilmeden baston dik duruma getirilir. Basamakta, bastonun teması kesilmeden sağa ve sola gezdirilerek basamağın genişliği, yüksekliği,merdivenin yan bitim noktaları hakkında bilgi sahibi olunarak durulacak hareket mahalli belirlenir. Genel olarak duvar tarafına yaklaşılır, ayak burunları basamağa dokunur,baston ikinci basamağa çıkarılır, rahat tutabilmek için baston biraz kısa tutulur tutamağın yarısına kadar yada daha fazla nasıl rahat tutulabilecek ise tutuş kaydırılabilir. Merdiven çıkışlarında sol eli kullanmakta yarar vardır. İkinci basamakta olan baston hafif sola yatırılarak çapraz baston vaziyeti alınır. Bastonun kıvrık kısmı ileriye bakar,kol dirsekten itibaren gergin ve parmaklara kadar olan kısım donmuş vaziyettedir. Baston,basamak yüksekliğinin yarısına kadar kaldırılır, aşağıya ve yukarıya hareket ettirilmez,başbarmak bastonu ileriye doğru bastırır. Tutuş gayet yumuşaktır. İlk basamağa adım atıldığında vücudun yukarıya doğru yükselmesi ile bastonun ucu ikinci basamaktan kurtularak üçüncü basamağı bulur. Böylece aradaki basamak farkı korunmuş olur. Baston merdivenden kurtulduğunda basamakların bittiği veya iki basamak daha olduğu anlaşılmaktadır.

Yukarıda açıklanan teknikten farklı uygulanan başka bir uygulama da; Baston önde dik tutulur, her basamak çıkışında ayakla birlikte hareket eder ancak ayaktan önce bir sonraki basamağa çarpar. Uygulamadaki yararı ve güvenirliği açısından ilk açıklanan uygulama daha güven vericidir.

BASTONLA MERDİVEN İNİŞİ : Merdivenlere doğru çapraz baston veya sarkaç baston tekniği ile yüründüğünde bastonun merdiven inişini haber vermesi halinde kesinlikle durulur. Baston birinci basamaktan aşağıya düşürtülerek dik vaziyete getirilir. Bütün bu baston dikişlerinde bastonu tutan elin tersi yüze gelecek şekildedir. Basamağın genişliği merdiven çıkışında olduğu gibi taranarak kontrol edilir. Sağa doğru yaklaşılır. Baston ayakların önünde minik ritmik hareketlerle basamağı tararken bastondan yararlanarak ayak burunları eşit olarak basamaktan taşırılır veya basamak kenarı ile eşitlenir. Doğru ve düzgün bir iniş vaziyeti alınıp alınmadığını kontrol etmek için bastonla basamaklardan ayak burunlarının eşit olarak taşırılıp taşırılmadığı kontrol edilir. Bunun için de bastonun sağ ve sol ayakkabının iç kısmında hangi noktaya dokunuyorsa dış kısmında da simetriğine aynı noktaya dokunmasına özen gösterilir. Bastonla ikinci basamağın bitim noktası bulunur, bunun için baston tutamağın üstünden üst bitim noktasından uzun olarak tutulur, bastonu tutan kol yandadır, bastonun kıvrık baş kısmı yanda ve dışarıya bakar şekildedir, bastonun üçte iki ağırlığı elde, üçte bir ağırlığı basamak üzerinde durur, el, tutamakla baş kısmı arasında işaret parmağı ile baş parmak bastonun istikametinde diğer üç parmak tutamağı kavrar şekildedir. Kol dondurulur, tutuş yine yumuşaktır, inişe geçildiğinde her basamakta kurtulan baston bir sonraki basamağı bulur, bu ritim ve sesi takip eden görme engelli bitişi veya bitişe iki basamak kaldığını bastonun uzun süre kaymasından anlar ve inişi tamamlar.

Başka bir iniş şeklinde; iniş vaziyeti alınıp ikinci basamağın sonu bulunduktan sonra bastonun ucu bir iki santimetre kadar kaldırılır, bu pozisyon korunarak basamaklara bston ucu deydirilmeden inilir, baston zemine deyip kayınca merdivenin bitişine gelindiği anlaşılır.

Merdiven inişleri öğretilirken  eğitimci önde basamaklarda durmalı ve yalnış bir hareketinde meydana gelecek düşmelere karşı koruyuculuk yapmalıdır.

BASTONLA ENGEL GEÇME-ENGEL TANIMA VE İPUCU ARAŞTIRMA : Bastonla yürüyüş sırasında her hangi bir engele çarpma anında baston dik duruma getirilir ve bastonu tutan elin altından bastondan yararlanarak bastona temasla engele gidilir. Engel tanınırken enine, boyuna dikkatli bir şekilde incelenmelidir.İşaret veya ipucu araştırırken  de baston soldan sağa ve küçükten büyüğe doğru yarım daireler halinde yerde yay çizer. Böylece zemin hakkında da bilgi elde edilmiş olur.

Engel geçerken çapraz baston ve elle izleyerek yürüme tekniği kullanılabilir. Çapraz Baston yerine Sarkaç Baston tercih edilebilir.Örneğin; Kaldırımı alttan takip ederken, kaldırım kenarına park etmiş araçlara rastlandığında baston ve elle izleyerek tekrar kaldırım bulununcaya kadar temas kesilmeden yürünür.

SARKAÇ BASTON TEKNİĞİ : Değişik niteliklerdeki zeminlerde, yollarda ve mekanlarda yürürken kullanılan bir tekniktir.

SARKAÇ BASTON TUTUŞ ŞEKLİ : Tutamakla parmakların teması ve kavrayış Çapraz Bastondaki gibidir. Ancak baston önde tutulur. Ve üst kol vücudun yan boşluğuna gelecek şekildedir. Ön kol vücut ile belli bir açı yapar ve bastonun kıvrık kısmı karın hizasında ve yere dönük olarak tutulur. Bastonun ucu ile vücut arasında bir adımlık emniyet boşluğu vardır veya kişi engel ve tehlikeleri bir adım önceden haber alır.

SALINIM-ARK AÇMA : Sarkaç Baston tutuluşundan sonra yürüyüşe geçmek için, baston önde yay çizerek zeminin niteliklerini ele ulaştırmalıdır. Çizilen bu yayın genişliği her iki omuzun yere izdüşümünün on-onbeş santimetre dışına taşacak şekilde olmalıdır. Bazı ülkeler iki-üç santimetre taşırılması üzerinde karar kılmışlardır. Önemli olan vücut genişliğini aşmasıdır. Açılan bu yay veya ark’ın genişliğini başlangıçta eğitici iki sınır cisim arasında yaptırmalıdır. Örneğin; duvarla sandalye arasında gerektiği ölçüde ark çalışması sağlanmalıdır. Önce sınır cisimlerden biri sonra her ikisi kaldırılarak pratik kazandırılır. Baston ucu sağa ve sola eşit taşmalıdır. Aksi halde ne tarafa fazla açılırsa o yöne sapma olur. Ark açarken kol kesinlikle hareket etmez, sağa-sola hareket bilekten verilmelidir. İşaret parmağı harekete yardım eder.

DÜZGÜN ARK-DOĞRU RİTM VE YÜRÜYÜŞ : Sarkaç Bastonla yürürken adımlarla, bastonun salınımı ve ritm üçlü bir bütündür. Şöyleki; sağ adım atılırken aynı anda  baston sola yay çizer, başlama ve bitiş aynı süreç içinde olur, sola adım atılırken de baston ucu sağa yay çizer. Böylece önde yürüyüş halinde olan bastonun kontrol ettiği, başka bir ifadeyle taranmış bölgeye ayak basma olasılığı güvenli yürümeyi sağlar. Ancak adımlar, bir tarafa kısa diğer tarafa uzun atılmamalı ve baston bir tarafa çok diğer tarafa az açılmamalıdır. Baston yere bastırılmaz ve kuvvetli sıkılarak tutulmaz. Aksi halde hem ark açmayı zorlaştırır, hem de bileği çabuk yorar. Baston ağırlığının üçte ikisi elde, üçte biri yerde olmalıdır.

SARKAÇ BASTON KENAR TAKİBİ: Sarkaç Bastonla kenar takibi  yapabilmek için kenardan yarım ark boyu kadar uzakta durmak gerekir. Diğer bir söyleyişle; bastonun bir ucu kenara gelmesi koşulu ile açılan ark, kenar takip edilmeden açılan ark’tan farklı olmamalıdır. Ark’ın doğru açılması; kaldırım kenarlarında yürüyüş istikametine eğilen veya taşan ağaç,direk v.b cisimlere çarpmayı veya ayağın takılması sonucu meydana gelebilecek düşmeleri önler. Kenar takip edilirken baston ucu her ark açılışında kenarı bulmalıdır. Dönüşlerin kolayca algılanması, kenardan uzaklaşıp başka istikamete yönelmeme veya her hangi bir kazaya neden olmamayı sağlayıcı yararları vardır.

PÜRÜZSÜZ ZEMİNLERDE YÜRÜYÜŞ : Asfalt, beton ve mozaik gibi pürüzsüz zeminlerde yürürken açılan ark sürekli zemini yalar ve yerle temas kesilmeden ark açılır. Bazı ülkelerde ark açarken baston yerden bir santimetre kadar yukarıdadır. Ancak her an bir çukur, düşük banket veya basamakla karşılaşılabilir. Bu nedenle yerle temas kesinlikle kesilmemelidir. Baston yeri adeta yalarcasına salınımına devam etmelidir.

PARKE TAŞ VE BENZERİ ZEMİNLERDE YÜRÜYÜŞ : Parke taş ve benzeri zeminlerde yürüken bastonun sürekli olarak yerle teması yürüyüşü oldukça fazla güçleştirir. Bu nedenle açılan ark üçe bölünür, ortadaki parçanın kaldırıldığı düşünülürse, baston ucu sağa ve sola dokunur,yalar orta kısımda bastonun yerle teması kalkar. Ancak bu teknikle yürüyüşte açılan ark’ta bastonun yerle teması kesilirken baston havaya kaldırılmaz, sadece orta kısımda hafif kaldırılarak ark açılır. Yerle temas eden sağ ve sol parçalarda bastonun yerle teması veya yeri tarama, açılış yönüne doğru olur. Bastonun uzunluğu kullananın boyuna uygun ölçüde ise her adımda ayak, baston ucunun kontrol ettiği yere basar.

Ark açışta, hareketi bilekten veremeyenlere, eğitimci engellinin vücut özelliklerini göz önüne alarak birlikte çözüm üretme yolunu seçmeli ve kişiye uygun ark açtırmaya çalışmalıdır. Örneğin; bilekten harekette güçlük çekenlere ön kol yardımı ile ark açtırma v.b.

BOZUK VE TOPRAK ZEMİNLERDE YÜRÜYÜŞ : Bozuk zemin ve toprak yollarda yürürken açılan ark’ta; baston ucu yanlız sınır noktalara, sağa vesola açılan ark’ın bitim noktalarına dokunur, bastonun yerle teması kesilerek salınım yapılır.

ŞEHİR İÇİ – PAZAR YERLERİ – MAĞAZA GİBİ YERLERDE YÜRÜYÜŞ : Şehir içinde veya insan gruplarına sık rastlanan yerlerde yürürken, dikkatli, ağır ve kısa baston denilen baston tekniği kullanılır. Bu durumda baston kısa tutulur, açılan ark yalnız omuz hizasına kadar açılır, fazla dışarıya taşmaz ve açılan ark bozuk zemindeki gibi yeri yalamadan sınır noktalara dokundurularak   açılır.Yukarıda sözü edilen yerlerde diğer baston tekniklerini kullanmak, hem görme engellinin ve hem de etrafındakilerin yürüyüşlerini güçleştirir.

Baston tekniklerini verirken yürüyüşe geçmeden önce bileğin uygun biçimde hareketi için gerekli alıştırmalar verilerek engellinin alışkanlık haline getirebilmesi olanağı sağlanmalıdır. Aynı uygulama doğru ark açmasına da yardımcı olacaktır. Yeterli kazanım edinildikten sonra yürüyüşe geçmeli ve ardından kenar takibi yaptırılmalıdır.

Eğitimci kesinlikle tekniğin kavrandığına inandıktan veya engellinin kapasitesi ölçüsünde en son alabildiği hükmüne vardıktan sonra uzak çevreye doğru uygulamalarına başlamalıdır.

Tüm zeminlerde gerekli olan baston uygulamaları sonunda daha önce eğitimci tarafından belirlenen bir çevrede, bölgede bu baston teknikleri kullandırılarak çevre tanınmaya başlanır. Yönler ve belirli işaretlerden yararlanılarak zihinsel harita yeteneğini geliştirici uygulamalar yapılmalıdır.

Sonuç olarak görme engelli Uzun Baston tekniklerini, cadde ve sokakların biribirlerine göre durumlarını (kesişme,birleşme,trafik açısından ne ifade ettiği ve diğer nitelikleri), yönleri ve zihinsel harita yeteneğini, özgüvenini geliştirecektir. Çevresindeki insanlara olan yükünü, bağımlılığını, geliştirdiği bağımsız yürüme yeteneği oranında azaltmış olacaktır.

Cafer İLERİ

Sosyal Hizmet Uzmanı

(Emekli Başmüfettiş)

Özürlülerin Hareket Özgürlüğü Eğitimi SABEV Yayınları 1998 Ankara

Doğrudan cihazınızda gerçek zamanlı güncellemeleri alın, şimdi abone olun.

3 Yorumlar
  1. gamze diyor

    bencede çok verimli ve güzel bir makale olmuş. teşekkür ediyoruz

  2. hakan diyor

    Çok güzel ve açıklayıcı bir yazı olmuş.
    Elinize sağlık.

  3. turgay diyor

    Cafer hocam
    ellerinize kollarınıza sağlık. sanırım öğrencilerimiz özellikle görme özürlüler alanında nasıl bir sosyal hizmet çalışması yapması gerekeceğini bu makale sonrasında kafalarında daha rahat bir yere oturtacaktır. Bu özgün çalışma için çok teşekkür ediyoruz.

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Anti-Spam Quiz: