Büyük Hristo Tepesinde 23 bin 255 metrelik bir alanı kapsayan Büyükada Yetimhanesi 1898 yılında “Prinkipo Palas” olarak açılmak üzere Fransız “Sociede des Grandes Hotel Europeens” şirketince inşa edilmiştir.
206 odalı olarak inşa edilen bina, 102 m boyunda, 35 m eninde, yüksekliği ise 24 metreyi bulmaktadır. Bina döneminin en yüksek ahşap binalarından birisidir. Ahşap karkas sistemiyle inşa edilen binanın İki yan cephesi beş katlı orta cephesi altı katlıdır..Binanın mimarlığını dönemin önemli mimarlarından Alexandre Vallaury* üstlenmiştir.
1898 yılında inşa edilen otele çalışma izini verilmemiş ve bina dört yıl boş kalmıştır. Bina 1902 yılında 246 bin 650 İngiliz Sterlini karşılığı dönemin bankerlerinden Leonidis Zafiri’nin dul eşi Eleni Zarifi tarafından satın alınmış, yetimhane olarak kullanılması için Rum Ortadoks Patrikliğine bağışlanmıştır.
Konuyla ilgili kaynaklarda binanın 21 Mayıs 1903’te açıldığı, dönemin Padişahı II. Abdülhamid’in şahsi hesabından 146 yetime birer altın hediye edildiği ve yetimhanenin vergiden muaf tutulduğu belirtilmektedir. Ayrıca Yıldız Sarayından çocuklara ekmek ve et bağışı yapıldığı belirtilmektedir.
1. Dünya Savaşında yetimhanede kalan çocuklar Heybeliada Ruhban Okuluna gönderilmiş, binaya Kuleli Askeri Lisesi öğrencileri yerleşmiştir. 1918 yılında boşalan binaya önce Alman Askerleri daha sonra Bolşevik İhtifalinden kaçan Beyaz Ruslar yerleştirilmiştir.Bina en büyük hasarı bu dönemde görmüştür. Yerleştirilen muhacirler binanın ahşap olan birçok bölümünü yakarak ısınmaya çalışmışlardır. Daha sonra bina işgal kuvvetleri tarafından adaya gönderilen Rum göçmenleri barındırmıştır.
Rum yetimler 1925 yılında tekrar yetimhaneye dönmüşlerdir. 1942 yılında Heybeliada Kız Yetimhanesi kapatılmış ve Büyükada Yetimhanesine nakledilmişlerdir. Yetimhane 1964 yılına kadar karma olarak barınma hizmetlerini yürütmüştür. Yetimhanede bu dönem içerisinde 5.774 çocuğa bakıldığı belirtilmektedir. 1964 yılında Kıbrıs’ta baş gösteren Türk- Yunan gerilimi üzerine 46 kız çocuk Hristos Manastırına, 117 erkek çocuk ise Aya Nikola Kilisesine nakledilmişlerdir.
Tarih Vakfı Yurt Yayınlarından “İstanbul 1920” isimli eserin “İstanbul’da Yetimhaneler” bölümünde; Büyükada Yetimhane’sinin, çam ormanları arasında sağlıklı bir ortamda kurulduğu, su sıkıntısı çekildiği, yetimhanede Trahom ve diğer bulaşıcı hastalıkların yaygın olduğu, Trahom vakalarının en üst katta tedavi edildiği bildirilmektedir.
Aynı kaynakta çocukların halk dansları ve açık havada oynanan (futbol, koşmaca, bilye vb) çeşitli oyunlarla zamanlarını geçirdikleri, marangozluk, kunduracılık ve terzilik eğitimi aldıkları belirtilmektedir.
1920 Yılında Büyükada Erkekler Yetimhanesinde 5-14 yaş grubunda 733 çocuğa barınma ve eğitim hizmeti verildiği vurgulanmaktadır.
Türkiye’de yaşayan azınlıkların önemli yetimhanelerinden birisi olan “Büyükada Yetimhanesi” bu günlerde, hukuki boyutuyla gündeme taşınmıştır. Dileğimiz; sosyal hizmetler tarihinde önemli bir kilometre taşı olan yetimhanenin arşiv belgelerine ulaşabilmektir. Burada yetişmiş ve halen hayatta olan büyüklerimizle sözlü tarih çalışması yapabilmek bir dönemin açığa çıkması açısından büyük önem taşımaktadır.
Konuyla ilgili bilgi, belge, fotoğraf gibi arşiv değeri olan materyalleri paylaşmak isteyen gönüllüler bize ulaşırlarsa sevinç duyacağız.
* Alexandre Vallauruy (1850-1921) İstandabul’da Dünya’ya geldi. Paris Güzel Sanatlar Fakültesinde eğitim aldı. 1883-1908 tarihleri arasında “Sanayi-i Nefise Mekteb-i Alisi” nde mimarlık eğitimi verdi. 1896 yılında Legion d’Honneur madalyası aldı. Büyükada Rum Yetimhanesinin yanı sıra, Afif Paşa Yalısı, Haydarpaşa Lisesi, Pera Palas, Galata Osmanlı Bankası gibi eserlerin yaratıcıdır. 2 Mayıs 1921 yılında İstanbul’da vefat etmiştir.
